Kardeşler de otizm(OSB, ASD) riski var mıdır? Otizmin, aile ve kardeşlerde genetik yatkınlık ihtimali nedir? OSB, kalıtımsal bir farklılık mıdır? Otistik kardeşi olan çocuklar üzerinde yapılan yeni bir araştırma, küçük kardeşlerin otizm spektrum bozukluğu geliştirme riskinin, büyük kardeşte Otizm Spektrum Bozukluğu varsa 14 kat daha yüksek olduğunu buldu.
Journal of Developmental Behavioral Pediatrics’te(1) yayınlanan çalışma, risk seviyesinin doğumdaki gebelik süresi boyunca tutarlı olduğunu da buldu.
Bu araştırma gösteriyor ki otizm kalıtımsal olarak genetik bilimiyle yakından ilişkilidir. Ayrıca kesin olarak tıp literatüründe ağız birliği olmasa da bağırsak florasının etkisi, metal birikimi, babanın yaşının ilerlemiş olması, çocuk anne karnındayken annenin madde kullanımı ya da emzirme dönemlerinde annenin sütünün ağır metal ile zehirlenmesi gibi sebepler şüphe edilen durumlardır.
Otizmin ne olduğu, OSB görülme sıklığı, nedenleri ve otizm sendromlu otistik kardeşlerde ki genetik ve kalıtımsal yatkınlığı beraberce inceleyelim ve merak edilen sorulara cevap arayalım.
İçindekiler
Otizm nedir?
OSB görülme sıklığı nedir?
Otizmin nedeni nedir?
Kardeşlerde otizm görülme ihtimali nedir?
Kız çocuklarında gizli otizm
Otizm nedir?
Otizm Spektrum bozukluğu, sosyal etkileşim ve iletişimdeki bozuklukların yanı sıra kısıtlı ve tekrarlayan davranış kalıplarıyla tanımlanan sözel olarak kişinin ihtiyaçlarını, kendisini ya da çevresini ifade etmesini ve tanımlamasını engelleyen, çoğu zaman başka bazı sorunların eşlik ettiği(Dikkat eksikliği ve hiperaktivite vs) nörogelişimsel bir bozukluktur. Genetik ve çevresel bazı faktörlerden etkilendiğine dair çeşitli akademik çalışmalar mevcuttur.
Otizm görülme sıklığı nedir?
Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin en son verilerine göre her 68 çocuktan 1’inde görülür. Bu veriler toplumun sosyal, ekonomik, sağlık konularında homojen hizmet alıp almadığıyla lgili değişik oranlar verebilmekle beraber Dünya’da genel kabul gören oranlardır. Konu ile ilgili yapılan Dehb ile ilgili bir çalışmaya buradan göz atabilirsiniz..
OSB nedenleri nedir?
Otizmin nedeni hakkında çeşitli araştırma enstitüleri tarafından yapılan çalışmalar mevcut olmakla birlikte gelişiminde rol oynayabilecek bir dizi farklı genetik ve çevresel faktör tanımlamıştır.
Kardeşlerde otizm ve genetik bağlantı
Genetik faktörler konusunda gen mutasyonları ve gen silinimlerine atıfta bulunulurken Çevresel faktörlere ise vücuttaki ağır metal birikimi, babanın ilerleyen yaşı, annenin hamileyken madde kullanımı ya da emzirme döneminde bebeğe ağır metal geçişine sıklıkla vurgu yapılmaktadır. Kardeşlerde otizm riski üzerine yapılan bir çalışma Daha önce bilim adamları tarafından yapılan birçok araştırma, ilk çocuktan 2 yıl sonra doğan veya ilk çocuktan altı yıldan sonra dünyaya getirilen ikinci çocukta, otizm spektrum bozukluğu olma riskinin önemli ölçüde artırdığını sonucunu buldu.
Kaiser Permanente Southern California Araştırma ve Değerlendirme Bölümü’nde kıdemli araştırmacı yazar Darios Getahun, “Çalışmamız, otizmin kardeşleri nasıl etkilediğine dair ek bilgiler sağlıyor” dedi. “Bu bulgular aynı zamanda cinsiyet gibi faktörlerin otizm riski üzerindeki etkisinin daha iyi anlaşılmasına da katkıda bulunuyor.”
Çalışma, Güney Kaliforniya’daki Kaiser Permanente üyelerini içeriyordu ve 2001’den 2010’a kadar 28 ile 42. gebelik haftaları arasında aynı anneden doğan en az iki kardeşe odaklandı.
Otizm spektrum bozukluğu teşhisi konan ve otizmli olan çocukların oranı aşağıdaki gibidir. Otizmli büyük kardeşleri olan küçük kardeşlerin otizme yakalanma oranı yüzde 11,3 iken, otizmden etkilenmemiş büyük kardeşleri olanlarda bu oran yüzde 0,92’dir (10 kat). Annenin gebelik sürelerine göre karşılaştırma yapıldığında, otizm tanısı konmamış kardeşlerle karşılaştırıldığında, otizm tanısı almış büyük bir kardeşi olan ve 37-42 gebelik haftasında doğanlarda, otizm tanısı için risk 15 kattan fazla artmıştır. Erken doğmuş yani 28-36 gebelik haftası doğmuş ve otizm tanısı almış büyük bir kardeşi olan küçük kardeşlerin otizm riski neredeyse 10 kat artmıştır. Büyük erkek kardeşleri otizmli olan genç erkeklerin hastalıktan etkilenme oranı %15 iken , ablası otizmli olan genç kızların hastalıktan etkilenme oranı %7 olarak bulundu. Yani erkeklerin hastalıktan daha fazla etkilendiği görüldü. “Otizm teşhisi konmuş daha büyük bir çocuğu olan ebeveynlerin, küçük kardeşlerini de test ettirme olasılığı diğer ailelerin test yaptırma oranına göre daha yüksektir. Bu durumda otizm spektrumu teşhisi konmuş çocukları olmayan ebeveynlere kıyasla, otizmli çocukları olan ailelerde daha yüksek tanı oranına neden olduğunu belirten Dr. Getahun bunun aslında standart sapmada küçük bir farklılaşmaya yol açabileceğini belirtmek istiyor olabilir.
Kız çocuklarında gizli otizm
Araştırmacılar ayrıca, bu çalışmada gözlemlenen cinsiyet farkının teşhis ve raporlamadaki ön yargılardan kaynaklanabileceğini de belirtti. Dr. Getahun, “Önceki araştırmalar, kızların tanısal değerlendirme için sevk edilme ihtimalinin daha düşük olabileceğini veya yönlendirilirse, erkek çocuklara göre yanlış teşhis konulma olasılığının daha yüksek olabileceğini gösterdi” diye ekledi. Kaynak
DİPNOT (1) : JDBP
Otizm, dil ve konuşma, disleksi, dikkat eksikliği, asperger sendromu, down sendromu gibi konularda ilgili makalelerimizden gerekli bilgiyi bulabilirsiniz.
Detaylı bilgi ve çocuğunuzun otizm değerlendirmesi için lütfen Derinçocuk adresinden ulaşabilir ya da canlı destek yoluyla iletişime geçebilirsiniz.
Otizmde tuvalet eğitimi nasıl olmalıdır? Otizmde tuvalet eğitimi konusu, otistik belirtiler ve atipik özellikler gösteren çocuklarla bebekler söz konusu olduğunda ailelerin endişe ve üzüntüyle karşı karşıya kaldıkları sorunların başında geliyor. Şüphesiz ki otizmde tuvalet eğitimi çetrefilli bir konu, Uygulamalı davranış analizi yani UDA(ABA) bu konuda yol gösterici olabilir. Özellikle sosyal ve sözlü iletişim kuramayan otizm(OSB) teşhisi almış çocuklarımız için tuvalet eğitimi konusunda dünyaca ünlü uzman tavsiyelerini inceleyelim.
OSB’li okul öncesi yaşlarda olan çocuklarımız için tuvalet eğitimi ve diğer birçok olumsuz davranış konusunda ABA terapileri anahtar role sahip. ABA davranış teknikleriyle ilerlemeler kaydetmek mümkün olabiliyor. Bu noktada önemli olan OSB belirtilerinin ne kadar erken teşhis edildiği konusudur.
Bugün sizlere ünlü bir akademisyenin, otistik belirtiler gösteren çocuklarda tuvalet ihtiyacını giderme konusunda yardım edebilecek bazı tavsiyelerden bahsedeceğiz.
Makalelerimiz de sık sık Temple Grandin’den örnekler vermeye çalışıyoruz, çünkü otizmin anlaşılmasına büyük katkısı olan ve dünyaya yön veren ilk 10 insan arasında gösterilen ve kendisi de bir otistik olan Temple Grandin görselliğin otistik bireylerin algısında ne denli önemli olduğunu sürekli ifade etmektedir. İlerleyen günlerde bu hususu daha detaylı inceleyeceğimizi belirterek tuvalet eğitiminde görselliğin önemine Rochester Üniversitesinden uzman psikologlar Courtney Aponte ve Daniel Mruzek’in araştırmaları ışığında değinmek istiyoruz.
Otistik çocuklar, günlük yaşam rutinlerini bozacak değişikliklere pek olumlu yaklaşmazlar bu durum bez bağlanması alışkanlığını da kapsamaktadır. Zaten sözlü iletişimde sıkıntı yaşayan çocuklarımıza tuvalet alışkanlığı kazandırmak daha da zorlaşmaktadır. Bu gibi durumlarda yavrularımızın tuvalet alışkanlığına karşı kaygıları da artmaktadır.
Net ve basit resimler eşliğinde anlaşılır bir dil kullanın.
Örneğin; uzun, komplike cümleler yerine ‘tuvalet zamanı’ gibi kısa, anlaşılır ve sempatik ifadeler kullanın.
İç çamaşırı giydirmeyi geciktirmeyin.
Günümüz çocuk bezleri o kadar kalitelidirler ki bazen çocuklar altlarını ıslattıklarını dahi fark etmezler. Çocuğunuza iç çamaşırı giydirdiğiniz taktirde ıslaklık onu rahatsız edecek ve tuvalet alışkanlığı edinmesini hızlandıracaktır.
Çocuğunuz altını ıslattığında
Aşırı tepkiler vermeden gereken temizliği yapıp kısaca bir daha ki sefere tuvalete gitmesinin sizi memnun edeceğini belirterek konuyu kapatın.
Başarıyı vakit geçirmeden ödüllendirin.
Başarılı davranıştan hemen sonra verilen ödül davranışı kuvvetlendirmektedir. Görselliğin ne kadar önemli olduğuna yukarıda değinmiştik. Örneğin; tuvalet resminin yanına çocuğunuzun çok sevdiği bir oyuncağın resmini koyarak ve bunu da bir ok işaretiyle göstererek ve tuvaleti kullandıktan sonra ödül olarak resimdeki oyuncağı vermeniz davranışı pekiştirecektir. Burada önemli olan husus, başlarda en küçük başarıyı bile ödüllendirmenizdir. Tek bir damlasını bile tuvalete yetiştirse bu hemen ödüllendirilmelidir.
Ödülü iletişim aracı olarak kullanın.
Örneğin; çocuğunuz ‘’eğer çişini tuvalete yaparsan sana oyuncak araba alıcam’’ cümlesini anlamayabilir. Bu durumda çocuğunuzun başarı ve ödül potansiyelini arttırmalısınız. Evde olduğunuz bir gün çocuğunuzun sıvı tüketimini arttırın, bu durum tuvalete gitme olasılığınızı arttıracaktır ve yukarıda belirttiğimiz gibi başarıyla tuvalete yetiştirilen tek bir damlayı bile hemen ödüllendirin. Tabii ki birçok kazayla karşılaşma ihtimaliniz yüksek olacaktır; ancak motivasyonunuzu bozmadan kaza ve başarıları bir kaç gün süreyle not ederek tuvalet ihtiyacı periyodunu belirleyin, böylece hareket alanınızı genişletin. Bir kez daha ifade etmekte fayda gördüğümüz husus ödülün hemen başarıdan sonra gelmesidir ki çocuğunuz ödülü ne için aldığını kavrayabilsin.
Sözlü iletişim sağlayamayan çocuğunuzu iletişime teşvik edin.
Çocuğunuzun davranışlarına dikkat edin. Bazı davranışlar tuvalet ihtiyacının geldiği işareti olabilir. Mesela çocuğunuz tuvalet kapısına bakabilir, kemeriyle oynayabilir veya telefona bir klozet resmi yükleyerek onu işaret etmesi sağlanabilir. Burada önemli olan husus çocuğunuzun dolu bir idrar torbasının nasıl bir his olduğunu anlayarak bazı işaretlerle bunu size anlatabilmesidir. İdrar torbasını boşaltmanın vermiş olduğu rahatlık doğası itibariyle bir ödül de olacaktır. Aile, bakıcı ve terapistler, çocuğun tuvaletini yapmadan hemen öncesindeki davranışlarına dikkat etmelidirler.
İhtiyaç duyulması durumunda muhakkak profesyonel yardımı alınmalıdır.
Vaktinde yapılan müdahaleler sonuç almanızı hızlandıracak ve kolaylaştıracaktır.
OTİSTİK ÇOCUKLAR GÜNCEL İSTATİSTİKLERİ Otistik çocuklar için güncel istatistik verileri ve görülme sıklığı ile ilgili makaleye geçmeden önce ilk önce otizm nedir? otizmin belirtileri ve otizmin özellikleri nelerdir önce onları inceleyelim.
OTİZM NEDİR? Otizm genetik, çevresel faktörler ve bağırsak florasıyla yakından ilişkilendirilen anne ve çocukta beslenmeden kaynaklı ağır metal birikimi ve ilerleyen yaş babalık konularıyla da yakından ilişkili olarak ortaya çıktığı düşünülen ancak kesin nedeni moleküler genetik çalışmalar ile hala araştırılan bir hastalık.
OTİZM BELİRTİLERİ NELERDİR? Çocuklarda ve yetişkinlerde sosyalleşme sorunları, tekrarlı ve takıntılı davranışlar, dil ve konuşmada güçlükler ile karakterize olan bir hastalıktır. Bir spektrum bozukluğu olarak tarif edildiğinden hafif, orta ve ağır olmak üzere 3 dereceye ayrılmaktadır.
OTİSTİK ÇOCUĞUN ÖZELLİKLERİ NELERDİR? Otistik çocuklar başka insanlar ile iletişim kurma ve onlarla etkileşimde güçlük yaşamaktadırlar. Otistikler sürekli devam eden sosyal adaptasyon sorunları yaşamaktadırlar. Otizmli çocuklar tekrarlayan davranışlar ve sınırlı ilgi alanları veya faaliyetler ile ilgili sorunlar yaşamaktadırlar. Tipik olarak yaşamın ilk iki yılında teşhis edilebilen belirtiler mevcuttur. Bireyin sosyal olarak, okulda, işte veya yaşamın diğer alanlarında işlev göstermesine zarar veren belirtiler mevcuttur. OTİZMDE GÜNCEL İSTATİSTİKLER Ek bilgiler NIMH Sağlık Konuları sayfasında Otizm Spektrum Bozukluğu ve Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) Otizm Spektrum Bozukluğu web sayfasında bulunabilir.
Otizm spektrum bozukluğu (OSB ya da Autism Specturum Disorder ) için yaygınlık verileri, CDC’nin Otizm ve Gelişimsel Engellilik İzleme Ağından gelmektedir .
Aşağıdaki tablo, en son ADDM Ağı yaygınlık tahminlerinden (Mart 2020’de yayınlanmıştır) verileri göstermektedir .
Veriler, 2016 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin 11 bölgesinde yaşayan 8 yaşındaki çocukların sağlık ve özel eğitim kayıtlarından toplanmıştır.
CDC gözetim sahalarında, her 54 (% 1.9) çocukta ortalama 1’in 2016 yılında otizm hastalığı tespit edildi.
Otizmli erkeklerde (% 3.0) kızlara (% 0.7) göre 4.3 kat daha yaygındır.
Otizmin tüm ırk ve etnik gruplarda meydana geldiği bildirilmektedir.
Yüzde (yani, 100 başına oran) NIMH ile hesaplanmıştır. ** Lütfen aşağıdaki yaş ile ilgili ölçüm uyarılarına bakınız. *** Diğer tüm gruplar İspanyol değildir.
Veri kaynakları Maenner MJ, Shaw KA, Baio J, vd. 8 Yaşında Çocuklar Arasında Otizm Spektrum Bozukluğu Yaygınlığı – Otizm ve Gelişimsel Yetersizlik İzleme Ağı, 11 Bölge, Amerika Birleşik Devletleri, 2016. MMWR Surveill Summ 2020, 69 (No. SS-4): 1-12. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/ss/ss6904a1.htm
ADDM Ağ ABD’nin farklı bölgelerde yaşayan otizmli çocukların ve diğer gelişimsel engelli sayısını tahmin etmek CDC tarafından finanse programların bir gruptur. ADDM Ağı yaygınlık tahminleri 2016 yılında ABD’nin 11 bölgesinde yaşayan 8 yaşındaki çocukların sağlık ve özel eğitim kayıtlarından toplanan verilere dayanmaktadır.
Ölçüm Uyarıları Otizmin(Asd ya da Osb) görülme sıklığı(prevalansı) tahminleri duruma göre değişir. Nihai sayılar yalnızca ADDM Ağında bulunan eyaletlerin ortalamalarını temsil eder. Bu veriler, ABD’nin otizm için yaygınlık oranına uygulandığı şeklinde yorumlanamayabilir. Veriler sadece 8 yaşındakiler için toplanmıştır. Bu veriler tahmin edilemez ve diğer yaş grupları için uygulanmayabilir Otistik istatistikler Otistik çocuklar güncel istatistik verileri .
ANASAYFA
Otizm spektrum bozukluğu olan özellikle okul öncesi otistik çocuklar yanında disleksi, dikkat eksikliği, duyu bütünleme, asperger sendromu, uzman fizyoterapist eşliğinde evde fizik tedavi hizmetlerimiz devlet destekli, servisli ve ücretsiz olarak devam etmektedir.
Tuvalet eğitimi, Aba davranış terapileri ile ilgili merak edilen sorularla ilgili cevapları bulabileceğiniz makalemizde ilave olarak otizm testi, asperger sendromu, kavramlarının açıklamasını bulabileceksiniz.
Dünyada uzman kabul edilen insanların tavsiyeleri, otorite olarak gösterilen bilim insanlarının tanımlamalarıyla konuyu 10 maddede inceliyor, sorulara cevaplar arıyoruz.
Otizm(OSB, ASD) otistik çocuklarda sosyal davranış problemleri ortaya çıkaran nörogelişimsel bozukluğa verilen isimdir.
Yapılan çalışmalarda genlerin silinmesine, değişmesine bağlı mutasyonlar sonucu vücudun çeşitli gelişim aşamalarında gerekli olan proteinlerin, otizmli bireylerde eksik üretilmesi ya da hiç üretememesi ile ilişkilendirilmektedir.
Bununla birlikte çevresel ve hormonal faktörlerden dolayı ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Genetik faktörler
Aile ve ikiz bebek çalışmaları çocukların %10’unun Otizm tanısı aldığını göstermektedir. Yani ailede otizmli bir kardeş varsa doğacak olan diğer kardeşin otizmli olma ihtimali 25 kat artmaktadır. İkiz çalışmalarına göre tek yumurta ikizlerinde(monozigotik) %60-90 , çift yumurta ikizlerinde(dizigotik) ise %0-24 arasında otizm olma ihtimali bulunmaktadır.(2)
Çevresel faktörler
İlerleyen ebeveyn yaşı
Hava kirliliğine ya da doğum öncesi bazı pestisitlere maruz kalmak
Obezite, diyabet ve bağışıklık sistemi bozuklukları
Düşük doğum ağırlığı
Bebeğin beyninde oksijen yoksunluğuna bağlı herhangi bir doğum zorluğu
İnsektisitler gibi böcek ilaçlarının meyve ve sebzelerle vücuda yoğun alımı (3)
Hormonal faktörler
Erkek hormonlarını(Testesteron) aşırı üretme eğiliminde olan kadınlarda otizm daha fazla görülmektedir. (4)
Doğum öncesi kadınlardaki obezite yani yüksek vücut kütle indeksi otizm riskini 1,3 kat arttırdığı sonucuna ulaşan çalışmalar mevcut ancak bu çalışmalara temkinli yaklaşmakta fayda var.
Çünkü hamilelikte kilo alınması zaten olası bir durum ve bir kriter olarak değerlendirmek tam açıklayıcı olmayabilir.
2013 yılında DSM5 kitapçığı ile belirlenen otizm kriterlerini ifade eder.
Hafif otizm
Karakteristik otistik davranış belirtilerinin çok azı vardır, hafif seyreder. Uzman desteği otistik davranışlar gösteren çocuğun sosyal becerileri için iyi olabilir.
Orta derece otizm
Karakteristik otistik davranış belirtilerinin birçoğu vardır. Uzman desteği gereklidir, eğer okul öncesi yaşlarda müdahale edilebilirse otistik davranış belirtileri gösteren çocukta olumlu gelişmeler sağlanabilmektedir.
Ağır otizm
Karakteristik otistik davranış belirtilerinin birçoğu vardır. Uzman desteği gereklidir.
Özellikle okul öncesi yaşlarda eğitim, sonraki süreçte doktor gözetiminde ilaç takviyesiyle desteklenebilirse olumlu gelişmeler sağlanabilmektedir.
Destek alınmazsa ileride ciddi sosyal, akademik, iletişim sorunları görülme ihtimali yüksektir.
ESKİ TANIM
2013 yılından önceki DSM4 kitapçığı ile yapılan tanımları ifade eder.
Otizm
Önemli dil gecikmeleri, sosyal iletişim sorunları, sıradışı davranışlarla sıradışı ilgi alanları vardır.
Asperger sendromu
Daha hafif otistik bozukluk belirtileri vardır. Sosyal iletişim zorlukları, sıra dışı davranışları ve ilgileri olabilir.
Empati yetenekleri düşük olabilir ancak, genellikle dil veya zihinsel engel sorunlar yoktur. Hatta deha düzeyinde belirti gösteren pek çok ünlü isim bilinmektedir.
Atipik otizm(Hafif otizm)
Tipik belirtiler göstermeyen atipik otizm nedir? Atipik belirtisi nelerdir gibi sorular güncelliğini korumakla birlikte aslında tanım olarak güncelliğini kaybetmiştir.
Genellikle otistik davranış bozukluğu olanlara göre daha hafif semptomlara sahiptir.
Belirtiler sadece sosyal ve iletişim sorunlarına neden olabilir. “Atipik otizm” veya PDD-NOS ya da yarı otistik olarak tanımlanırlar.
2013 yılında yayınlanan Dsm5 kitapçığıyla, otizm tanımından çıkarılmıştır.
Bebekler seslere yönelerek, parmağınızı kavrayarak iletişim kurarlar
2 ila 3 aylıkken belirtiler
Gülümseyerek bir şekilde sizinle iletişim kurmaya başlarlar. Buna karşılık, otizm spektrum bozukluğu(OSB, ASD, autism spectrum disorder) belirtileri gösteren otistik çocukların çoğu, insanlarla iletişim kurma zamanı güçlük çekmektedirler.
8 ila 10 aylıkken belirtiler
Otistik belirti gösteren bebekler, isimlerine cevap vermeme, insanlara olan ilginin azalması gibi bazı belirtiler gösterirler.
Yürüme çağında
Otizmli birçok çocuk, yaşıtlarıyla oyun oynamakta zorluk çeker, başkalarının eylemlerini taklit etmez, yalnız oynamayı tercih ederler.
Ebeveynlerinin öfke ya da şefkatlerine, alışılmış yollarla tepki vermeyi başaramazlar.
Bakışların kenetlenmesine karşı kayıtsızlık
Adı söylendiğinde tepki vermemek
Bebek, çocuk oyunlarına kayıtsızlık
Parmak ucunda yürümeye çalışmak,
Tekrarlı şekilde sallanmak
Dönen nesnelere karşı duyulan aşırı ilgi
Konuşmada yaşanan gerilikler
Otizmli çocuklar, onlara şakayla karışık temas edilmesi durumunda, niyet iyi olsa da ürkütücü bulabilir veya hiç tepki vermeyebilirler.
Olağandışı tekrarlanan davranışlarla kısıtlı bir faaliyet alanına girme eğilimi
Ortak tekrarlanan davranışlar, el çırpma, sallanma, zıplama ve dönme, nesneleri düzeltme.
Anlamlı, anlamsız sesleri, sözcükleri tekrarlama(echolalia, ekolali) şeklinde görülebilir.
Bebeğinizin davranışlarını takip ederek onun ilk doktoru, öğretmeni olmalısınız. Otizmin, erken yaşlarda teşhisiyle birlikte tedavi edilebildiğini aklımızdan çıkarmayalım.
Nesnelere sabitlenme, göz temasından kaçınma, dış uyaranlara tepkisizlik ve peekaboo tarzında ki bebek oyunlarına tepkisi istenilen düzeyde değilse derhal bir uzmana başvurunuz.
Çok az gülümsemek, hiç gülümsememek, sıcak ve neşeli ifadelerin eksikliği
Sınırlı göz kontağı kurmak, hatta hiç kurmamak.
9 aya kadar otizm belirtileri
Seslere, gülümsemelere ve diğer yüz ifadelerine çok az tepki vermek hatta hiç tepki vermemek
12 aya kadar otizm belirtileri
Az babıldamak veya hiç babıldamamak.
İşaret etmek, göstermek, ulaşmaya çalışmak veya el sallamak gibi davranışların azlığı hatta hiç olmaması.
İsmine az tepki vermek hatta hiç tepki vermemek.
16 aya kadar otizm belirtileri
Çok az kelime kullanmak hatta hiç kullanmamak
24 aya kadar otizm belirtileri
Çok az anlamlı kelime, ikili kelime öbekleri kullanmak hatta hiç kullanmamak (taklit ya da tekrarlama dahil değil).
Her yaşta otizm belirtileri
Daha önce edinilen konuşma, babıldama veya sosyal becerilerin kaybı
Göz temasından kaçınma
Yalnızlığı tercih etme
Diğer insanların hislerini anlamada zorluk, empati eksikliği
Dil gelişiminde gecikme
Kelimelerin veya cümlelerin sürekli tekrarı (ekolali)
Çevredeki küçük değişikliklere karşı direnç
Kısıtlı ilgi alanları
Tekrarlayan davranışlar
Sese, kokuya, tatlara, ışığa veya renklere karşı aşırı tepkiler.
Otizmin Bebeklerde Ay Ay periyodik gözlemleri böyledir ve aileler eğer dikkatli ve bilinçli davranabilirse, okul öncesi yaşlara kadar bir çok olumsuz davranış, ilaçsız eğitim terapileriyle tedavi edilebilmektedir.
Otizm tedavisinde, ABA terapisi (UDA uygulamalı davranış analizi) modelinde, davranış tekniklerinin otizm belirtileri gösteren çocuk üzerindeki etkilerini incelenir.
Aba eğitim terapi tekniklerinde amaç kişiyi modele değil modeli kişiye uyarlamaktır. Bunun sonucunda uygulanan metotların çocuk üzerindeki etkileri araştırılarak değiştirilir, geliştirilir ya da uygun tepki alındıysa devam edilebilir.
Olumlu davranışların geliştirilmesi Aba terapi eğitiminde temel hedeftir, olumsuz davranışların değiştirilmesi strateji olarak belirlenir.
‘Aba terapi'(Uygulamalı davranış analizi, UDA) eğitimi bugün bütün dünyada, otistik belirti gösteren çocuklar, bebeklerde okul öncesi yaşlarda kullanılması tavsiye edilen yegane tekniktir.
Çünkü tarafsız akademik birimler yani üniversiteler tarafından ABA terapi(UDA, Uygulamalı davranış analizi, Applied behavior analysis)) araştırma kurumları tarafından otizmin tedavisi konusunda etkinliği kanıtlanmış tek yöntem olarak kabul edilmektedir.
‘ABA terapi’ nedir?
‘Aba terapi’ konusunda uluslararası akademik yayınların işaret ettiği istatistiklere göre müfredat sürekliğinin devamına müdahale eden davranışlar sergileyen çocuklar için ‘ABA terapi’ eğitimi devlet okulu sistemlerinde çok başarılı olmuştur. Mueller, Michael M; Nkosi, Ajamu; Hine, Jeffrey F (2011). “Otistik çocuklar Devlet Okullarında Fonksiyonel Analiz: 90 Fonksiyonel Analiz Özeti”
Otizmin aileler üzerindeki etkilerini araştıran bir başka çalışmadaysa otizmin aile ilişkilerini %53, kardeşlerin yaşam kalitesini %62, ailelerin sosyal ve ekonomik olarak %60,4 oranında etkilediği bildirilmiştir.(1)
Yapılan bir başka çalışmada göstermektedir ki Amerika’da otizmin yıllık maliyeti 250 milyar dolardır. Ülkemizde ve dünyada otizm sonucu bireylerin toplumdan soyutlanması, aileyle birlikte sosyal yapının bozulmasına, psikolojik sorunlara yol açmaktadır.
Konu hakkında daha detaylı bilgi vermeden önce otizm teşhisi konan her çocuğun kendine özgü karakter yapılarının olduğunu bu nedenle uygulanan stratejilerin hepsinde aynı sonucu vermeyeceğinin bilinmesi gerekmektedir.
Yaş, eşlik eden hastalıklar, spektrum skalasındaki derecesi gibi Pek çok faktörün etkili olmasından dolayı her çocuk kendi özel durumuyla değerlendirilmelidir.
Her otistik bireyin iletişim kurmayı öğrenmesine rağmen bunun her zaman sözlü olmayabileceği, görselliği de kullanarak yaşamlarını sağlıklı olarak devam ettirebilen otistik bireylerin olduğunu unutmamak gerekir.
4 Yaş sonrası otistik çocuklarda konuşma mümkün mü?
Duke Üniversitesi Otizm Merkezi Başkanı Geri Dawson, Klinik Psikolog Lauren Elder tarafından kaleme alınan makalede otizm teşhisi konan çocukların 4 yaşından sonra konuşmayı öğrenebilecekleri ifade edilmektedir.
Otizmlilerin konuşması hakkında 7 kritik tavsiye
Çocuğunuzu oyun ve sosyal etkileşime teşvik edin
Çocuklar oyunlarla öğrenmektedirler bundan dolayı dil öğrenimini de kapsamaktadır. Karşılıklı etkileşim halinde gerçekleştirilen oyun aktiviteleri sizinle, çocuğunuzun iletişim kurabilmesi için keyifli fırsatlar sunacaktır.
Çocuğunuzun keyif alacağı oyunlar geliştirerek sosyal iletişim fırsatları sunabilirsiniz. Örneğin şarkı söyleyip, tekerleme oynayabilirsiniz. Oyun sırasında çocuğunuzun karşısına geçerek göz seviyesinde pozisyon alın, bu pozisyon çocuğunuzun sizi görmesini ve duymasını kolaylaştıracaktır.
Çocuğunuzu taklit edin
Çocuğunuzun çıkardığı sesleri ve oyun davranışlarını tekrar etmeniz onu daha fazla ses çıkarması, iletişime geçmesi için cesaretlendirecektir.
Çocuğunuzda böylelikle sizi taklit edecektir. Örneğin çocuğunuz, oyuncak arabasını sürdüğünde siz de aynısını yapın, hatta arabasını bir yere çarpıştırdığında siz de aynısını yapın; ancak arabasını fırlattığında bunu tekrar etmeyin.
Sözlü olmayan iletişime odaklanın
. Hareketler ve göz teması dil için temelidir çünkü öğrenme için “dikkat” olmazsa olmazdır. İletişim kurarken hem vücudunuzu hem de sesinizi kullanın, ancak vücudunuzla sesinizin birbirini eş zamanlı tamamlamalıdır.
Örneğin elinizle işaret ederek bak demelisiniz veya evet derken kafanızı aşağı hareket ettirin. Çocuğunuzun hareketlerine alkışlayarak, el açarak, kollarına uzanarak karşılık verin. Eğer bir oyuncağa bakıyorsa veya işaret ediyorsa hemen ona uzatın. Etkileşimin ödüllendirilmesi elzemdir.
Çocuğunuzun konuşması için süre tanıyın
Acele etmeyin, çocuğunuzun konuşması için ona biraz süre tanıyın, hemen onu tamamlamak yerine umutlu bir şekilde bakarak motivasyonunu arttırın. Eğer ses çıkarır veya hareket yaparsa hemen karşılık verin. Bu iletişim kurması için onu cesaretlendirecektir.
Dilinizi basitleştirin
Bunu yapmanız çocuğunuzun sizi anlamasını kolaylaştıracak ve söylediklerinizi tekrar etmesine yardımcı olacaktır. Eğer çocuğunuz hiç konuşmuyorsa, cümleler yerine sadece kelimelerle iletişim kurmaya çalışın. Çocuğunuz bazı kelimeleri konuşabiliyorsa kelime öbekleriyle konuşun, örneğin topu at, kapıyı aç vs.
Çocuğunuzun ilgisini takip edin
Çocuğunuzun konsantrasyonunu bozmak yerine, onu kelimelerle takip edebilirsiniz. Örneğin oyuncak arabasını aldığında siz de araba diyerek kelimelerle destekleyin. Bu davranış çocuğun kelime-obje bağlantısını kurmasını sağlayacaktır.
İletişimi görsellerle destekleyin
Teknolojik yenilik ve görsel destek bazen konuşmanın önüne geçebilmektedir. Örneğin dokunmatik ekranlarda resimlere dokunarak, kelime üreterek istek ve düşüncelerini ifade edebilecektir.
Son zamanlarda sıklıkla karşılaştığımız sorunların başında şüphesiz otizmde tuvalet eğitimi gelmektedir.
Özellikle sosyal ve sözlü iletişim kuramayan otizm teşhisi almış yavrularımız için sorun daha çetrefilli bir hal almaktadır.
Makalelerimiz de sık sık Temple Grandin’den örnekler vermeye çalışıyoruz, çünkü otizmin anlaşılmasına büyük katkısı olan, dünyaya yön veren ilk 10 insan arasında gösterilen, kendisi de bir otistik olan Temple Grandin, görselliğin otistik bireylerin algısında ne denli önemli olduğunu sürekli ifade etmektedir.
İlerleyen günlerde bu hususu daha detaylı inceleyeceğimizi belirterek tuvalet eğitiminde görselliğin önemine Rochester Üniversitesinden uzman psikologlar Courtney Aponte ve Daniel Mruzek’in araştırmaları ışığında değinmek istiyoruz.
Otistik çocuklar, günlük yaşam rutinlerini bozacak değişikliklere pek olumlu yaklaşmamaktadırlar. Bundan ötürü bez bağlanması alışkanlığın karşı direnç geliştirmeleri olasıdır.
Sözlü iletişimde zaten sıkıntı yaşayan yavrularımıza tuvalet alışkanlığı kazandırmak biraz daha zorlaşmaktadır. Buna benzer durumlarda yavrularımızın tuvalet alışkanlığına karşı kaygıları da artmaktadır.
TUVALET EĞİTİMİ 7 ÖNEMLİ TAVSİYE
Autismspeaks’in tuvalet eğitimi konusunda ailelere 7 önemli tavsiyesi
Net ve basit resimler eşliğinde anlaşılır bir dil kullanın
Örneğin; uzun, komplike cümleler yerine ‘tuvalet zamanı’ gibi kısa, anlaşılır ve sempatik ifadeler kullanın.
İç çamaşırı giydirmeyi geciktirmeyin
Günümüz çocuk bezleri o kadar kalitelidirler ki bazen çocuklar altlarını ıslattıklarını dahi fark etmezler. Çocuğunuza iç çamaşırı giydirdiğiniz taktirde ıslaklık onu rahatsız edecek ve tuvalet alışkanlığı edinmesini hızlandıracaktır.
Çocuğunuz altını ıslattığında aşırı tepkiler vermeyin
Gereken temizliği yapıp kısaca sonraki sefere tuvalete gitmesinin sizi memnun edeceğini belirterek konuyu kapatın.
Başarıyı vakit geçirmeden ödüllendirin
Başarılı davranıştan hemen sonra verilen ödül davranışı pekiştirmektedir. Görselliğin ne kadar önemli olduğuna yukarıda değinmiştik.
Örneğin; tuvalet resminin yanına çocuğunuzun çok sevdiği bir oyuncağın resmini koyarak bunu da küçük bir ok işaretiyle göstererek tuvaleti kullandırmanız sonrasında ödül olarak resimdeki oyuncağı vermeniz davranışı pekiştirecektir.
Burada önemli olan husus, başlangıçta en küçük başarıyı bile ödüllendirmek gerektiği bilinmelidir. Tek bir damlasını bile tuvalete yetiştirse bu hemen ödüllendirilmelidir.
Ödülü iletişim aracı olarak kullanın
Örneğin; çocuğunuz “eğer çişini tuvalete yaparsan sana oyuncak araba alacağım” cümlesini anlamayabilir. Böyle durumlarda çocuğunuzun başarı ve ödül potansiyelini arttırmalısınız.
Evde olduğunuz günlerde çocuğunuzun sıvı tüketimini arttırın, böylelikle çocuğunuzun tuvalete gitme olasılığı artacaktır ve yukarıda belirttiğimiz gibi başarıyla tuvalete yetiştirilen tek bir damlayı bile hemen ödüllendirin.
Tabii ki birçok kazayla karşılaşma ihtimaliniz yüksek olacaktır. Ancak motivasyonunuzu bozmadan kaza ve başarıları bir kaç gün süreyle not ederek tuvalet ihtiyacı periyodunu belirleyin, böylece hareket alanınızı genişletin.
Bir kez daha ifade etmekte fayda gördüğümüz husus ödülün hemen başarıdan sonra gelmesidir ki çocuğunuz ödülü ne için aldığını kavrayabilsin.
Sözsüz iletişime odaklanın
Çocuğunuzun davranışlarına dikkat edin. Bazı davranışlar tuvalet ihtiyacının geldiği işareti olabilir. Mesela çocuğunuz tuvalet kapısına bakabilir, kemeriyle oynayabilir. Telefona bir klozet resmi yükleyerek onu işaret etmesi sağlanabilir. Burada önemli olan husus çocuğunuzun dolu bir idrar torbasının nasıl bir his olduğunu anlayarak bazı işaretlerle bunu size anlatabilmesidir. İdrar torbasını boşaltmanın vermiş olduğu rahatlık doğası itibariyle ödül olacaktır zaten. Aile, bakıcı hatta terapistler, çocuğun tuvaletini yapmadan hemen öncesindeki davranışlarına dikkat etmelidirler.
Profesyonel destek alın
Vaktinde yapılan müdahaleler sonuç almanızı hızlandıracak, kolaylaştıracaktır.
Özetle yukarıda belirtilen uzman önerilerinin dikkate alınması ve davranış kontrolü konusunda uzmanlaşmış özel eğitimcilerin yol göstericiliğiyle Otizmde tuvalet eğitimi bir sorun olmaktan çıkarılabilmektedir.
Albert einstein – Bilim adamı – Matematikçi Temple grandin – Hayvan bilimci Michelangelo – Heykeltraş ressam mimar şair Wolfgang amadeus Mozart – Dünyaca ünlü besteci Steve jobs – Apple kurucusu … Diğer ünlü isimler için ilgili makalemizi inceleyiniz
‘Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri’ sosyal bir canlı olan insan için sadece ‘otizm spektrum bozukluğu’ değil, disleksi, ‘dil konuşma’ gibi ‘özel öğrenme bozukluğu’ yaşayan çocuklar ve sosyal kaynaştırma ihtiyacı olan hiperaktif davranış bozukluğu tanısına sahip çocuklar içinde elzemdir .
Fakat ‘otizm spektrum bozukluğu’ söz konusu olduğunda ‘özel eğitim ve rehabilitasyon’ konusu diğer nörogelişimsel farklılıklardan ayrışıyor.
Çünkü bebeklikten tanı alınmazsa tedavi süreçleri gittikçe zorlaşarak kişinin sosyal yaşamını olumsuz anlamda etkileyebilmektedir.
Erken teşhisin önemi
Erken teşhisin yapılması, kişinin ileri yaşlardaki sosyal, akademik hayatına adapte olabilmesi için hayati öneme sahip.
Özel eğitim ve rehabilitasyon sürecine gelmeden önce, anne ve babanın bebeklerini gözlemlemesi, bebeklerin gösterdiği tepkileri inceleyerek şüphelenmeleri sonucunda bir uzmana başvurması ile aslında tedavi başlamaktadır.
Anneyle babanın bazen durumu kabul etmekte zorlanması ile çocuk için çok değerli olan 3-4 yıl kaybedilebiliyor.
Sonrasında ise daha fazla çaba ve daha fazla zaman harcanıyor ve hatta çocuk okul çağına gelip sosyal hayata adapte olmaya çalışırken bir taraftan da bu çalışmalar yapılmak zorunda kalınıyor.
Bundan dolayı otizm spektrum bozukluğu söz konusu olduğunda çocuğun tanıştığı ilk “doktor, rehabilitasyon uzmanı, özel eğitim uzmanı” anne ve baba olmak zorunda oluyor.
Ailenin tedavinin kaldıracı olduğunun akıldan çıkarılmaması gerekiyor.
Makalemizde bahsi geçen ünlü isimlerden anlaşılabileceği gibi çocuğunuzun farklılıklar göstermesi onun için bir eksiklik olmayabilir. Bu anlamda otistik belirtiler gösteren bütün çocuklar için erken yaşta müdahale edilebilirse birer dahi olacağını söyleyemeyiz.
Fakat ”uluslararası çapta denenmiş akademik teknikler” kullanılarak sosyal olarak kendine yetebilecek bireyler haline getirilerek kendi yolunda, desteksiz yürümesi için onlara bir şans verebiliriz. Hatta belki insanlık mirasına bir armağan olacak bireylerin yetişmesine katkı verebiliriz.
Otizm spektrum bozukluğu konusu ve otistik çocuklarda aba terapileri ile ilgili bilgiye ilaveten dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, disleksi, duyu bütünleme ve evde fizik tedavi terapileri ile ilgili bizimle Derinçocuk Rehabilitasyon ve Özel Eğitim Otizm Aba Merkezleri ile iletişime geçebilirsiniz.
İstanbul Bağcılar, Bahçelievler Derin Çocuk Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi’nden Sevgilerle …
