Okul öncesi çocuklarda otizm belirtileri nelerdir? 2-3 yaş otizmi nasıl anlarım? Okul öncesi çocuklarda otizm belirtileri nelerdir? Hafif otizm nedir? Erkek ve kız çocuklarında otizm belirtileri farklılıkları nelerdir?
Otizm Spektrum Bozukluğu(ASD, OSB) yani otizm; kişinin sosyalleşme ve iletişim kurma yeteneğini bozan çevresel, hormonal ve genetik bazı sorunlardan etkilenen nörogelişimsel bir bozukluktur. Yine de çocukların okul öncesi yaşlarda ABA eğitimiyle birlikte uygulanan yüzme eğitimleri, duyu bütünleme, ergoterapi, dil konuşma terapisi gibi eğitimlerle akranlarını yakalayabildiği genelde gözlemlediğimiz bir durumdur.
İlkokul ya da anaokulu yaşına gelinceye kadar yapılan bireysel terapi ve grup çalışmalarıyla çocuğun sosyal hayata hazırlanması, akademik becerilerin geliştirilmesi, akranlarıyla benzer sosyal becerilerin kazandırılması ve hayata sağlıkla katılması programın amaçlarındandır.
Dünya çapında yapılan güncel çalışmalarda ülkelere göre küçük değişiklikler ortaya çıksa da genellikle her 59 çocuktan 1’inde otizmin görülebildiği rapor ediliyor.
Şimdi gelin; ailelerin şüphe etmesi gereken durumlar, otizm teşhisi, çocuklarda otizm, bebeklerde belirtiler, atipik otizm, anketler ve ailelere kimler yardımcı olabilir? gibi sorulara cevapları birlikte arayalım.
İçindekiler
- Otizm nedir?
- 3 yaşındaki bir çocukta otizm belirtileri
- Kız çocuklarda otizm işaretleri
- Otizm çeşitleri
- Hafif otizm
- Orta düzey otizm
- Ağır otizm
- Otizm erken teşhisinin önemi
- Anketler
- Kimler yardımcı olabilir?
Otizm nedir?
Otizmli çocuklarda davranışsal semptomlar, genellikle gelişimin erken dönemlerinde fark edilebilir. Konuşma, sosyal iletişim bozuklukları, Hiperaktivite, dikkat sorunları ve takıntılı davranışlar sıklıkla gözlemlenebilir. Otizmin; hormonal, çevresel ve Nörogelişimsel farklılıkların(Beyindeki fonksiyonlar) ortak etkileşimi ile ilgili oluştuğu düşünülmektedir, nadiren 12 aydan önce saptanabilir. Genellikle çocuklarda 2-3 yaşlarında teşhis edilir ve ilaçsız eğitimle tedaviye yani “ABA Davranış Terapisi” eğitimine başlanır.
Okul öncesi yaşlarda yapılan davranış eğitimi bilim dünyası tarafından kabul edilen en etkili tedavi yöntemidir. Bu nedenle üç yaşındaki çocuklarda herhangi bir otizm belirtisi, profesyoneller tarafından değerlendirilmeli ve ilaçsız davranış terapilerine yani ABA eğitimlerine yönlendirilmelidir.
Bu noktada şunun bilinmesi önemlidir ki konuşmanın öncel gereksinimi “ortak dikkat, odaklanma, yerinde durabilme becerileri, duyusal sosyal beceriler ve davranıştır”. Akademik düzeyde yapılan ABA Davranış Eğitimleri; “Duyu bütünleme, okul öncesi çocuklar için yüzme eğitimleri(Suyun olumlu etkilerini sıklıkla görüyoruz), Ergoterapi, Spor, Dil konuşma terapisi” gibi çeşitli destek eğitimleriyle aşılması amaçlanmaktadır.
Yüksek işlevli otizmli kişi, zeka seviyesi yani IQ değeri 70 üstü ise ve konuşma problemlerini çok az gösteriyor ya da hiç göstermiyorsa bu tanımı alırlar, Genellikle asperger sendromu ile ilişkilendirilirler ancak resmi olarak kesinleşmiş bir tanımı yoktur.
Asperger sendromunun 2013 yılından beridir otizmden ayrı değerlendirildiğini belirtmek gerekiyor, buradaki otizmle olan benzerlik daha çok sosyal iletişim zorluklarından kaynaklanmaktadır . Otizmle ayrıştıkları nokta ise konuşma becerisinin asperger sendromlu bir kişide genellikle normal olmasıdır.
Terapilerle semptomlar iyileştirilebilir, olumlu davranışlar geliştirilebilir. Tuvalet alışkanlığı, saldırganlık, çığlık ve bağırma, el-kol çırpma, hiperaktivite, dikkat eksikliği, dil konuşma bozuklukları gibi çocuğu sosyal dünyasından izole eden davranışların kontrolünü sağlanabilir.
3 yaşındaki bir çocukta otizm belirtileri
Bazı çocuklarda otizm belirtileri yaşamın ilk birkaç ayında belirgindir. Diğer çocuklar iki yaşına kadar semptom göstermezler. Hafif semptomların fark edilmesi zor olabilir, utangaç bir mizaç ya da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuyla karıştırılabilir.
3 yaşındaki çocuklarda görülen bazı otizm belirtileri
- Otistik çocukta sosyal beceriler eksiktir
- İsme cevap vermiyor olabilir
- Göz temasından kaçınır
- Başkalarıyla oynamak yerine yalnız oynamayı tercih edebilir
- Başkalarıyla paylaşımı azdır
- İşlerin sırasıyla nasıl yapılabileceğini kavrayamıyor olabilir
- Başkalarıyla etkileşimde bulunmak veya sosyalleşmeyle ilgilenmiyor olabilir
- Başkalarıyla fiziksel temastan hoşlanmıyordur veya kaçınıyordur
- Nasıl arkadaş olunacağını bilmiyor veya ilgilenmiyordur
- Yüz ifadeleri donuk veya kaçamaktır
- Kolayca yatıştırılamıyor, rahatlatılamıyordur
- Duygularını ifade etmekte veya konuşmakta güçlük çekiyordur
- Diğer insanların duygularını anlamakta güçlük çekiyordur
- Otistik çocuktaki dil konuşma ve iletişim becerileri düşüktür
- Konuşma ve dil becerilerini gecikebilir (Akranların gerisinde kalması olasıdır)
- Kelimeleri, sesleri veya kelimeleri defalarca tekrarlar(Ekolali, echolalia)
- Sorulara uygun şekilde cevap veremeyebilir
- Başkalarının dediğini tekrarlar
- İnsanları, nesneleri işaret etmiyor veya işaret etmeye yanıt vermiyor olabilir
- Zamirleri ters çevirir (“Ben” yerine “sen” der)
- Nadiren vücut dili kullanır ya da jest, vücut dili gibi sosyal ifadeleri hiç kullanmaz
- Düz vurgusuz bir dil kullanır, şarkı söyleyen bir sesle konuşabilir
- Şaka yapma oyununu anlamayabilir (Çünkü şakayı algılayamıyordur ya da ürkütücü bulabilir)
- Esprileri veya alay etmeyi anlamıyor olabilir
- Otistik çocuklarda düzensiz davranışlar sıklıkla görülebilir
- Tekrarlayan hareketler gerçekleştirir (Elleri çırpar, ileri geri sallar, döndürür)
- Oyuncakları veya diğer nesneleri organize bir şekilde sıralar
- Günlük rutinde ki küçük değişiklikler yüzünden sinirleniyor ve krize giriyor olabilir
- Oyuncaklarla her seferinde aynı şekilde oynar, alışkanlıklara bağımlıdır
- Tuhaf rutinleri vardır ve bunları gerçekleştirmelerine izin verilmediğinde üzülürler (Her zaman kapıları kapatmayı istemek gibi).
- Nesnelerin belirli kısımlarını severler genellikle tekerlekler veya dönen parçalar gibi.
- Takıntılı ilgi alanları vardır
- Dehb, dikkat eksikliği veya hiperaktvite bozukluklarından birisine yada hepsine sahip olabilir. Kısa dikkat süresi ve yerinde duramamayla karakterize davranışlar sergileyebilir.
- Dürtüsellik , saldırganlık, kendine zarar verme davranışları gösterebilir(Kendilerine zarar verene kadar derisini kaşıma, delme)
- Kalıcı, şiddetli öfke nöbetleri
- Seslere, kokulara, tatlara, görünüşe veya hislere düzensiz tepki veriyor olabilir
- Düzensiz yeme ve uyku alışkanlıklarına sahiptir
- Korku eksikliği veya beklenenden daha fazla korku belirtileri gösterebilir
- Bu belirti veya semptomlardan herhangi birine sahip olmak normal olabilir ancak birden fazlası şüphe etmenizi gerektirebilir.
- Özellikle dil gecikmesi olması durumunda uzman bir özel eğitimciden destek alınması erken yaşlarda kritik önemdedir.
Bebeklerde otizm belirtileri
Bebekler doğdukları andan itibaren bazen de çevresel faktörlere bağlı olarak davranış sorunları geliştirebilirler. Ebevenyler, bebeklerde davranışları takip ederek, belli başlı belirtilerden şüphe ederek uzman desteğiyle tedavinin çok hızlı yanıt vermesini sağlayabilir.
- Göz temasından kaçmak
- Babıldamamak
- Anne babaya gülümsememek
Böylelikle erken tanı, erken tedaviyle hem çocuğun hem de ebeveynlerin ileri yıllarda zaman, para ve emekten tasarruf etmeleri sonucunu doğuracaktır.
Bu gibi durumlarda yani bebeklerde otizm belirtilerinin eğitim terapileriyle tedavisinde, olumsuz davranışların kontrolünün sağlanması daha kolay olabilmekte daha hızlı sonuç alınabilmektedir.
Hafif, orta düzey ve ağır otizm dereceleri
Otizm bozuklukları hafiften şiddetliye doğru bir yelpazede(spektrumda) yer alır. Otizmli bazı çocuklar ileri düzeyde öğrenme ve problem çözme becerilerine sahipken, diğerleri günlük yaşamda yardıma ihtiyaç duyabilirler.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin eski ifadelerindeki asperger sendromu(yüksek işlevli otizm), rett sendromu ve atipik otizm tanımları yerine artık aşağıdaki tanımlar kullanılmaktadır.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nin tanı kriterlerine göre , bir kişinin ne kadar desteğe ihtiyaç duyduğuna bağlı olarak tanımlanan üç otizm derecesi vardır.
Bu tanılar 2013 yılında yayınlanan DSM 5 kitapçığıyla hafif, orta, ağır olarak 3’e kategoriye ayrılmıştır.
Hafif otizm (Seviye 1)
- Sosyal etkileşimlere veya sosyal aktivitelere çok az ilgi gösterir
- Sosyal etkileşimleri başlatmakta güçlük çekiyordur
- Sohbeti geliştirerek sürdürmekte güçlük çekiyordur
- Konuşma kalitesi veya tonu, beden dilini okuma, sosyal ipuçlarını okumada güçlük yaşıyordur
- Davranışlardaki değişikliklere uyum sağlamakta güçlük çekiyordur
- Otizmli çocuklar, arkadaş edinmekte zorlanıyor olabilir
- Davranışlarının kontrolünü öğrenene kadar, asgari destekle, bağımsız olarak yaşayabilir
Hafif otizm, atipik otizm olarak da sıklıkla tarif edilmektedir.
Orta düzey otizm (Seviye 2)
- Çevredeki değişikliklerle başa çıkmakta güçlük çekiyor
- Sözlü ve sözsüz iletişim becerilerinin önemli derecede eksik
- Ciddi ve bariz davranış bozuklukları var
- Günlük hayatın devamını zora sokabilecek, tekrarlayan davranışlara sahiptir
- Başkalarıyla alışılmadık azalmış iletişim ve sosyalleşme bozukluklarına sahiptir
- Kısıtlı ve özel ilgi alanlarına sahip olabilir.
- Davranışların kontrolünü öğrenene kadar, günlük olarak sürekli destek gerektirir.
Ağır otizm (Seviye 3)
- Önemli dil konuşma bozukluğu yaşamaktadır, iletişimde ciddi sorunları olabilir
- Sınırlı iletişim becerisine sahiptir, yalnızca ihtiyaçların karşılanması gerektiğinde iletişime geçer
- Sosyal olarak meşgul olma ya da sosyal etkileşimlere katılma arzusu çok sınırlıdır
- Ortamdaki beklenmedik değişikliklerle baş etmede aşırı zorluk yaşıyordur
- Odağı veya dikkati değiştirmekte büyük zorluk yaşıyor olabilir
- Önemli düzeyde sosyal bozulmaya neden olan tekrarlayan davranışları, sabit ilgi alanlarıyla ciddi takıntıları vardır
- Davranışların kontrolünü öğrenene kadar, günlük destek olmadan hayatını devam ettirmesi zor olabilir.
Erkek ve kız çocuklarda otizm işaretleri
Otizmin belirtileri genellikle hem erkek hem de kız çocukları için aynıdır ancak kız çocuklarının daha canlı mimik hareketleri ve sosyal davranıştaki başarılarıyla uzmanları yanıltabildiklerine dair veriler çalışmalar son zamanlarda dikkat çekmektedir.
Erkek çocuklarında, kız çocuklarından daha sık teşhis edildiğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalarda 1/4 oranı otizm istatistiklerinde sıklıkla belirtilmektedir ancak kız çocuklarında da en az erkek çocuklarında olduğu kadar otizm görülme ihtimaline atıf yapan çalışmalar da mevcuttur.
Bu çalışmalara göre otizm tanı teknikleri, kız çocuklarındaki davranış farklılıklarını tespit etmekte zorlanıyor.
Çünkü kız çocukları asosyal davranış kalıplarını manipüle etmekte daha başarılı olabilir. Bu durumdaki kız çocuklarında ”gizli otizm” terimi karşılık bulmaktadır.
Yani kız çocukları otizmi gizlemekte daha iyi olabilirler. Mimikleri daha canlı kullanıyorlar, sosyal iletişim becerileri genellikle daha gelişkin, ayrıca davranış kontrolleri erkek çocuklarına göre daha iyi olabilir.
Otizmli erkek çocuklarda oyuncaklara, trenlere, kamyonların tekerleklerine (Dönen ya da ışıklı nesnelere aşırı ilgi), garip dinozor şekillerine genellikle aşırı ilgi görülebilir bu sebeple fark edilmeleri daha kolay olabilir.
Kız çocuklarındaysa, Bebekleri belirli bir sırada düzenlemek veya giydirmek gibi daha az fark edilir davranışlar sergilemesi ise daha az dikkat çekici olabilir.
Trenler, kamyonlar veya dinozorlarla oynamayan bir kız çocuğu çok önemsenmez.
Çünkü zaten bu kız çocuklarından beklenmeyen bir davranış kalıbı olarak, toplum tarafından kabul görür.
Kız çocuklardaki otizm belirtilerini görmezden gelebileceğimiz ve ürettiğimiz tanı kriterlerine göre bu sorunu kaçırabileceğimiz şüphesi bizleri ”gizlenen otizmin kendisi değil fark edemeyen bizler olduğumuz” sonucuna götürüyor olabilir hepimizi.
Bundan ötürü çocuklarda otizm belirtilerinden şüphe edilmesi durumunda özellikle erken yaşlarda, çocuğun doktor kontrolünden sonra özel eğitim hizmetleri elzemdir.
Yüksek işlevli otistik kız çocukları ortalama sosyal davranışları taklit etmek için daha yüksek adaptasyona sahiptir.
Kız çocuklarında sosyal beceriler erkek çocuklarına göre doğuştan daha iyi olabileceğinden, otizm veya dehb bozuklukları daha az fark edilir hale gelebilir.
Otizm tanısı ve erken teşhisin önemi
Otizmi teşhis etmek için kullanılabilecek kan veya görüntüleme testi yoktur.
Bunun yerine, doktorlar , davranışlarını gözlemleyerek ve gelişimlerini izleyerek otizmli çocukları ya da otistik belirtiler gösteren bebekleri teşhis eder .
Bir sınav sırasında doktorunuz, standart gelişimsel davranışları karşılayıp karşılamadığını görmek için çocuğunuzun davranışları hakkında size sorular soracaktır.
Yeni yürümeye başlayan çocuklarla ”konuşmak, oyun oynamak” , doktorların üç yaşındaki bir çocukta otizm belirtilerini tanımasına yardımcı olur.
Tıbbi muayene tıbbi testleri içerebilir, her zaman işitme ve görme taramalarını içermelidir.
Çünkü çocuğun tepkisizliği bir davranış problemi mi yoksa tıbbi bir eksiklikten mi kaynaklandığı bu şekilde teşhis edilebilir.
Üç yaşındaki çocuğunuz otizm belirtileri gösteriyorsa, doktorunuz daha yoğun bir muayene için bir uzmana görünmenizi tavsiye edebilir. Erken tanı ile başlayan ABA davranış terapi eğitimleri, bebeklerde olduğu kadar okul öncesi çocuklarda da otizm için en iyi tedavidir. Otizm ve hiperaktif çocuklarda tuvalet eğitimi gibi çok zorlayıcı sorunların aşılmasında yardımcıdır.
Otizm konusunda Dünya’daki uzman kuruluşlar, özellikle okul öncesi çocuklarda 12 yaş öncesi tedavilerde ilaç değil sadece eğitim tavsiye etmektedir .
Erken yaşlarda uygulanan, “uygulamalı davranış analizi” eğitim terapileri(Applied Behavior Analysis, UDA, ABA olarak da bilinir) dünyada tavsiye edilen en etkili ve kanıtlanmış ilaçsız eğitim tedavi yöntemidir.
Otizm anketi
Otizmde anket kavramından ziyade belirtilerin ebeveynler tarafından değerlendirilmesi daha önemlidir. Yukarıda belirtilen 40 maddeye bakarak bir uzmana görünmeniz iyi olabilir. Bu amaçla kurumumuzda ücretsiz değerlendirilme alınması talebinde bulunabilirsiniz değerlendirmelerimiz kontenjanla sınırlıdır.
Değerlendirmelerimiz ABA Terapi ve Otizmli çocuklar konusunda uzman eğitimcilerimiz ve psikologlarımız tarafından gerçekleştirilmektedir ve çocukların eğitim gereksinimlerine karar verilmektedir, resmi tanı ve otizm raporu için sağlık kurumlarına başvurulması gerekmektedir.
Kimler yardımcı olabilir?
Otizm belirtileri tipik olarak özellikle üç yaşında belirgindir. Bebeklerde otizm ise daha çok ebeveynler dikkati ve erken teşhisle ilgili bir konudur. Bu nedenle çocuğunuzun mümkün olan en kısa sürede taramasını yaptırmanız önemlidir.
Otizmli çocukları resmi olarak teşhis edebilecek uzmanlar:
- Gelişim pediatristleri
- Çocuk nörologları
- Çocuk psikiyatristleri
Otizmli çocukların eğitim gereksinimlerine karar verebilecek uzmanlar:
- Özel Eğitim uzmanları
- Aba terapistleri
- Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri
- Psikologlar
Bu eğitim gereksinimleri Ergoterapi, yuzme, ve duyu butunleme gibi çocukların ince motor ve kaba motor becerilerinin geliştirilmesi düzenli uykuyu teşvik etmesi yanında bütün terapi çeşitlerini destekleyicidir. Bununla birlikte dil konusma terapisi, davranış terapisi ve dikkat odaklanma etkinlikleriyle çocukların sosyal hayata karışmasını sağlayabilecek becerilerin bir bütün halinde kazandırılması amaçlanır.
Detaylı bilgi için Derin Çocuk Rehabilitasyon Fizik Tedavi ve Otizm Aba Merkezleri ile iletişime geçebilirsiniz.
Sevgilerle…
- Otizm
- Ergoterapi ve duyu bütünleme
- Ekolali(Echolalia)
- Dil konuşma terapisi
