29 Ağustos 2025 tarihinde JAMA Network Open’da yayınlanan bulgu , DEHB’li 4 ve 5 yaşındaki çocuklar için tıbbi bakımda bir boşluk olduğunu ortaya koyuyor. Tedavi kılavuzları, bu küçük çocukların ve ailelerinin DEHB ilacına başlamadan önce altı ay davranış terapisi almalarını öneriyor.
Okul öncesi çağındaki çocuklarda dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) semptomlarının erken teşhisi ve tedavisi, sosyal, duygusal ve akademik sorunların hafifletilmesi açısından önemlidir. Klinik uygulama kılavuzları, 4-5 yaş arası çocuklar için ilaç tedavisi düşünülmeden önce birinci basamak davranış müdahalesini önermektedir.
DEHB’li okul öncesi çocuklara ilaç tedavisi yanlış mı uygulanıyor?
DEHB, hiperaktivite, dikkat eksikliği ve dürtüsel davranışlarla karakterize bir gelişimsel bozukluktur.
Doktorlar, DEHB ilaçlarını okul öncesi çocuklara çok erken reçete ediyor ve bu durum yan etkiler ve terapinin faydalarını kaçırma konusunda endişelere yol açıyor.
Stanford Tıp Merkezi öncülüğündeki bir araştırma, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu olan küçük çocuklara genellikle teşhis konulduktan hemen sonra ilaç verildiğini ve bunun Amerikan Pediatri Akademisi tarafından onaylanan tedavi kılavuzlarına aykırı olduğunu ortaya koydu.
Ancak ABD’deki sekiz çocuk sağlık ağında bakım gören yaklaşık 10.000 DEHB’li küçük çocuğa ait tıbbi kayıtların analizine göre, çocuk doktorları genellikle teşhisin hemen ardından ilaç reçete ediyor.
Çalışmanın başyazarı, pediatri yardımcı doçenti Dr. Yair Bannett, “DEHB teşhisi konulduktan hemen sonra birçok küçük çocuğa ilaç reçete edildiğini gördük,” dedi. “Bu endişe verici, çünkü DEHB tedavisine davranışsal bir yaklaşımla başlamanın faydalı olduğunu biliyoruz; hem çocuk hem de aile üzerinde büyük bir olumlu etkisi var.”
Bannett, ayrıca, bu rahatsızlık için reçete edilen uyarıcı ilaçların genç hastalarda, büyük çocuklara göre daha fazla yan etkiye neden olduğunu söyledi. 6 yaşından önce çocukların vücutları ilaçları tam olarak metabolize edemez.
“4-5 yaşındaki çocuklar için ilaçların toksisitesi konusunda endişemiz yok, ancak birçok aile yan etkilerinin faydalarından daha ağır bastığına karar verdiği için tedavinin başarısız olma olasılığının yüksek olduğunu biliyoruz,” dedi. Uyarıcı ilaçlar küçük çocukları daha sinirli, duygusal ve agresif hale getirebilir.
Bannett, “Erken teşhis etmek önemli çünkü bu çocukların akademik sorunlar yaşama ve okulu bitirmeme riskinin daha yüksek olduğunu biliyoruz,” dedi. DEHB’nin erken teşhisi ve etkili tedavisi, çocukların akademik performansını artırır. Araştırmalar, iyi bir tedavinin DEHB’li bireyleri yetişkinliğin birçok aşamasına, örneğin iş hayatına devam etme, başarılı ilişkiler kurma ve kanunla sorun yaşamama gibi, hazırlamaya yardımcı olduğunu da göstermiştir.
Tamamlayıcı tedaviler
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tedavisinin iki temel unsuru olan davranışçı terapi ve ilaç tedavisinin amaçları farklıdır.
Davranış Terapisi
Bannett, “Davranışsal tedavi, çocuğun çevresi üzerinde etkilidir: ebeveynlerin eylemleri ve çocuğun rutini,” diyor. Terapi, ebeveynlerin ve çocukların, çocuğun beyninin çalışma şekliyle uyumlu beceriler geliştirmelerine ve alışkanlıklar edinmelerine yardımcı oluyor.
Amerikan Pediatri Akademisi tarafından önerilen kanıta dayalı davranışsal tedaviye, davranış yönetiminde ebeveyn eğitimi denir. Bu eğitim, ebeveynlerin çocuklarıyla güçlü ve olumlu ilişkiler kurmalarına yardımcı olur; çocukların iyi davranışlarını ödüllendirme ve olumsuz davranışlarını görmezden gelme konusunda rehberlik sunar; ayrıca DEHB’li çocukların düzenli kalmalarına yardımcı olacak görsel programlar hazırlamak gibi araçlar önerir.
İlaç Tedavisi
İlaçlar ise hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi DEHB belirtilerini hafifletir ve bu etkiler, ilacın her dozunun vücutta parçalanmasıyla birlikte ortadan kalkar.
DEHB’li çoğu çocuğun iyi bir performans göstermesi için her iki yaklaşıma da ihtiyaç vardır. Ancak 4 veya 5 yaşında teşhis konan okul öncesi çocuklarla ilgili önceki çalışmalar, herhangi bir ilaç yazmadan önce altı aylık bir davranış tedavisiyle başlamanın en iyisi olduğunu göstermektedir.
Hızlı reçeteler
Araştırmacılar, sekiz ABD akademik tıp merkezine bağlı birinci basamak sağlık kuruluşlarında muayene edilen çocukların elektronik sağlık kayıtlarından elde edilen verileri analiz ettiler. 2016 ile 2023 yılları arasında, en az altı aylık bir süre içinde, birinci basamak hekimleri tarafından en az iki kez muayene edilen 3, 4 veya 5 yaşındaki çocuklara ait 712.478 kayıtla başladılar.
Bu kayıtlardan bilim insanları, ilk örneklemdeki çocukların %1,4’ünü temsil eden, DEHB tanısı alan 9.708 çocuğu tespit etti. Bu çocukların %42,2’sine (4.000’den fazla çocuk) DEHB tanısı konduktan sonraki bir ay içinde ilaç reçete edildiğini buldular. DEHB’li çocukların yalnızca %14,1’i tanıdan sonraki altı aydan daha uzun bir süre içinde ilk kez ilaç aldı. Araştırmacılar, davranış terapisine sevklerle ilgili verilere erişemediler, ancak küçük çocukların ilaç almadan önce altı ay boyunca terapiyi tek başlarına denemeleri beklendiğinden, daha erken ilaç reçete edilenlerin akademi yönergelerine göre tedavi görme olasılığı düşüktü. 2021’de yayınlanan, davranış terapisi önerileri üzerine daha küçük bir çalışma, ailelerin yalnızca %11’inin kılavuzlara uygun şekilde terapi aldığını buldu.
Başlangıçta resmi olarak DEHB tanısı konulan çocukların, ilk 30 gün içinde ilaç alma olasılığı, tıbbi kayıtlarında başlangıçta bazı DEHB belirtileri görülüp daha sonra tanı konulan çocuklara göre daha yüksekti. Ancak başlangıçta bu rahatsızlığın tüm kriterlerini karşılamayan okul öncesi çocukların bile %22,9’u 30 gün içinde ilaç aldı.
Davranışsal tedaviye engel olan durumlar nelerdir?
Çalışma elektronik tıbbi kayıtların analizine dayandığından, araştırmacılar hekimlerin tedavi kararlarını neden aldıklarını soramadılar. Ancak Bannett’in ekibi, çalışmanın kapsamı dışında hekimlerle gayriresmi görüşmeler yaparak neden ilaç reçete ettiklerini sordular.
“Her zaman gündeme gelen önemli bir nokta davranışsal tedaviye erişimdir,” diyor Bannett. Bazı yerlerde tedaviyi sunan çok az terapist vardır veya hiç yoktur ya da hastaların sigortaları karşılamayabilir. “Doktorlar bize, ‘Bu aileleri davranışsal yönetim eğitimi için gönderebileceğimiz bir yer yok, bu yüzden faydalarını ve risklerini tartarak, hiç tedavi sunmamaktansa ilaç vermenin daha iyi olduğunu düşünüyoruz’ diyor.”
Bannett, birinci basamak çocuk doktorlarını bu açığı nasıl kapatacakları konusunda eğitmeyi umduğunu söyledi. Örneğin, davranışsal yaklaşımın prensiplerini öğrenmek isteyen ebeveynler için ücretsiz veya düşük maliyetli çevrimiçi kaynaklar mevcut.
Çalışma en küçük DEHB hastalarına odaklanmış olsa da, davranışsal yönetim terapisi tanı konulan daha büyük çocuklara da yardımcı oluyor.
Bannett, “6 yaş ve üzeri çocuklar için her iki tedavi de önerilir, çünkü davranış terapisi çocuğa ve aileye hayatta yardımcı olacak uzun vadeli beceriler kazandırır,” dedi. “İlaçlar bunu başaramaz, bu yüzden DEHB için tek çözümün ilaç olduğunu asla düşünmeyiz.”
Çalışmaya Philadelphia Çocuk Hastanesi, Pensilvanya Üniversitesi Perelman Tıp Fakültesi, Nationwide Çocuk Hastanesi, Ohio Eyalet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Cincinnati Çocuk Hastanesi Tıp Merkezi, Cincinnati Üniversitesi Tıp Fakültesi, Teksas Çocuk Hastanesi, Baylor Tıp Fakültesi, Chicago Ann ve Robert H. Lurie Çocuk Hastanesi, Philadelphia Çocuk Hastanesi, Colorado Üniversitesi ve Nemours Çocuk Hastanesi’nden araştırmacılar katkıda bulundu.
Kaynak: Jama network
